1. Giới Thiệu Chung
Bài này sẽ không nói về cách phân loại theo lịch sử, mà chỉ bàn về cách gọi tên tarot nói chung. Vì việc mua bộ bài tarot hiện nay đã phổ biến, tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về các bộ tarot ấy. Vì vậy, tôi viết bài này nhằm hướng dẫn sơ lượt về các khái niệm cơ bản trong việc mua bán tarot.
2. Vấn đề về Số Lượng lá bài:
Bài Tarot thông thường 78 lá bài, tuy nhiên, không phải lúc nào cũng vậy. Bạn có thể gặp những bộ Tarot 22 lá bài hay số lượng ít nhiều hơn tùy trường hợp.Các bộ bài này có thể mang tên Tarot hoặc không mang tên Tarot. Vì lý do lịch sử nên sự phân loại này khá là phức tạp. Vd bộ Minchiate có 40 lá bài, chỉ bao gồm Arcana nhưng vẫn được xếp vào Tarot. Bộ 52 lá có cấu trúc giống với Tarot thì lại không được xếp vào nhóm Tarot. Vậy đâu là nguyên lý ?
Một bộ bài được coi là Tarot khi đảm bảo điều kiện: nó phải chứa lá hình (Atout hay Trumps). Nếu nó chỉ chứa lá hình thôi thì ngta gọi là Oracle Decks. Nếu số lượng lá hình có 22 lá thì gọi là Arcana Major Card, hay Tarot Oracle Deck. Nếu nó không chứa lá hình thì không được xếp vào Tarot. Ngay cả khi có lá hình và số, nó cũng cần có sự liên hệ với các lá bài chuẩn của tarot 78 lá để có thể xếp vào/ bác bỏ là một Tarot deck. Ta có vài bộ chung như sau:
+ Tarot: 78 lá (gồm Hình [Trump]+Mặt [Face]+Số [Pip])
+ Tarot Arcana Major: 22 lá. (gồm Hình [Trump])
+ Minchiate: 96 lá (gồm Hình [Trump] + Mặt [Face]+Số [Pip])
+ Oracle: thường là từ 20 đến 100 lá. Vd Gypsy Deck có 35 lá, Triade có 55 lá. (gồm Hình [Trumps])
+ Card Deck : 52 lá (gồm Mặt [Face]+ Số [Pip])
3. Vấn đề về Tên của bộ Tarot:
Ngoài cách gọi thông thường theo số lá, người ta có thể kèm theo, hoặc không kèm theo các gọi theo tên. Có vài nhóm: gọi theo tên tác giả, gọi theo tên nhà huyền học, gọi theo tên nhà xuất bản, gọi theo tên nhà sưu tập, gọi theo tên nhà sử dụng, tên của hội kín, đôi khi là tên địa danh và năm. Các dùng này đôi khi kết hợp, hoặc riêng lẻ tùy hứng, đôi khi gây lầm lẫn.
Ví dụ khi ta nói Tarot de Camoin hay Tarot de Grimaud, ta phải hiểu là bộ tarot này của nhà in Camoin hay Grimaud ấn hành (mặc dù nhà in này in rất nhiều bản tarot khác nhau). Khi ta nói Waite Tarot, Crowley Tarot, ta hiểu là bộ tarot này thiết lập theo nhà huyền học Waite, hay Crowley (Thông thường họ chỉ có 1 bộ mẫu tarot thôi, có thể do nhiều nhà in, hay một nhà in, có thể nhìu bản theo năm ...). Khi ta nói B.O.T.A Tarot hay Golden Dawn Tarot, ta hiểu đó là bộ tarot của hội BOTA hay Golden Dawn (có thể hội này có nhiều bộ tarot khác, hoặc do nhà huyền học này đó ấn hành)... và nhiều ví dụ khác.
Đây là cách gọi thường được dùng nhất trên mạng hay các trang bán hàng. Việc dùng tên với sự đa dạng và rất dễ gây lầm lẫn này chính là một khó khăn cho người chơi tarot. Ví dụ như cùng bộ Tarot Waite ta có thể nói Tarot Waite-Rider (cách gọi ghép tên nhà huyền học với nhà phát hành), Tarot Rider (tên nhà phát hành), Tarot Rider-Waite-Smith, Waite-Smith, Waite-Colman Smith ... Đôi khi kèm theo năm phát hành, Tarot Waite 1980, Tarot Waite 2010 ...
4. Vấn đề về cách phát hành:
Đây là các gọi dựa trên phương thức ấn hành. Có 4 loại: Original (nguyên gốc), Reprint (in lại), Reproduce (tái bản), Renew (Làm mới hoàn toàn), Restore (phục hồi). Ogirinal là ám chỉ bộ tarot gốc nguyên bản được xuất bản ngay chính thời điểm ra đời: tức là bộ nguyên thuỷ đầu tiên, ấn bản đầu tiên của tarot (thường là đồ cổ và thuộc các nhà sưu tập hay bảo tàng). Reprint là in lại, tức là làm trong thời hiện đại, nhưng với các bản khuôn gỗ ngày xưa, hoặc in mộc theo cách cổ, chủ yếu do các nhà in danh tiếng vẫn còn lưu giữ được bản in cổ., phát hành với số lượng cực kỳ ít, để bổ sung cho các nhà sưu tập, vì số lượng các ấn bản Original là cực kỳ hiếm. Reproduce là tái bản, làm mới, tức là giữ nguyên hình ảnh cổ, nhưng in lại với kỹ thuật in hiện đại, phát hành hàng loạt, tuy nhiên giá đôi khi cũng đắt đỏ do vấn đề bản quyền. Renew là tarot được vẽ với hình ảnh mới, chẳng hạn những bộ tarot theo phong cách manga (như bộ Manga Tarot) hay tarot theo phim (Như Tarot Lord of the Ring). Restore là phục hồi, tức là những bộ cổ không còn giữ được khung in gỗ, và thậm chí mất một số lượng lá nhất định (Vd như bộ Visconi chỉ giữa dc 72 lá, mất 6 lá), và được người đời sau thêm vào cho đủ bộ, hoặc người ta chỉnh sửa lại cho chi tiết khác đi một chút về khung, kích thước ....
5. Vấn đề về ngôn ngữ phát hành:
Cùng một bộ tarot (cùng hình ảnh và chi tiết), được in dưới các hệ thống ngôn ngữ khác nhau sẽ là những bộ tarot khác nhau, điều này làm tăng thêm mức phức tạp của việc phân định. Một bộ tarot có thể có ngôn ngữ gốc là Ý, lại có thể có bộ làm lại (có thể là Refresh hay Restore) theo tiếng Pháp , hay Anh. Cách đặt tên cũng rất khó phân biệt: bộ Tarot de Marseille được phát hành tại Anh có tên là Marseille Tarot, được phát hành tại Tây Ban Nha có tên là Tarot Marsella... Chưa kể người ta có thể đổi tên các lá bài (giữ lại hình ảnh trong lá bài) từ Le Mat, Le Fou, Le Fov, Il Matto, The Fools ... Tất cả tạo nên một mớ hỗn độn các tên bộ bài.
6. Vấn đề về Bản gốc:
Một vấn đề cực kỳ khó phân biệt là sự trộn lẫn cách gọi các kiểu phát hành. Ví dụ một bộ Tarot de marseille làm lại từ bộ Tarot de Marseille cổ (phát hành thế kỷ 16) và được phát hành vào thế kỷ 17. Ta sẽ gọi nó là 1 bộ Original ? (không được vì nó không phải bản gốc ban đầu), hay ta sẽ gọi là Reprint ? (không được vì nó không phải in vào thời hiện đại), hay gọi là Refresh ? (không đúng vì nó làm vào thế kỷ 17: là đồ cổ), và tất nhiên không phải New Tarot hay Restore. Mặc dù nó là bản làm lại, nhưng lại làm vào thế kỷ 17, thì khi bán nó ta vẫn có quyền xếp vào nhóm Original (vì là đồ cổ), cũng có thể gọi là reprint (vì nó y hệt bản gốc ban đầu) ...
7. Nhận xét và Kết Luận:
Đây là một vấn đề gây lầm lẫn rất nhiều: chẳng hạn khi ta nói mua bán 1 bộ Tarot de Jean Noble (gặp rất nhiều kiểu rao như thế này trên amazon hay ebay), thì đó là một cách nói thiếu chính xác. Ta phải nói rõ: Tarot de marseille, bản của Jean Noble, và phải nói rõ đây là dạng Original, hay Reprint hay Refresh ... Chính vì điều này làm cho các bạn sưu tập tarot rất thiếu thông tin.
Thông thường dạng Original bán theo từng lá bài (ít khi người ta giữ được trọn vẹn 1 bộ bài sau gần 300 400 năm). Dạng Reprint phát hành số lượng cực kỳ ít và hiếm, và chỉ dành cho hạng nhà sưu tập chuyên nghiệp. Cuối cùng thông thường, ta chỉ mua được 3 loại: refresh, new tarot, hay restore.
Đối với tarot của hệ thống Golden Dawn (từ 1900 đến 1950) thì thường là bản Refresh và giá tương đối: lý do là thời kỳ này khoảng đầu thế kỷ 20, kỹ thuật in đã đạt mức tương đối hoàn chỉnh, chứ không dùng các khuôn in bằng gỗ nữa, vấn đề bản quyền cũng không được xem là quá quan trọng, số lượng bộ bài của hệ thống này chỉ khoảng hơn chục bộ (chủ yếu là bộ Waite, Thoth, BOTA), nên phần lớn lưu hành theo dạng Reproduce. Tuy nhiên có nhiều ấn bản tương tự cho nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Đối với tarot ra đời sau năm 1950, thì đa số đã dùng kỹ thuật hiện đại, in hàng loạt, và giá cả rẻ vô cùng và đều thuộc dạng Renew.
Đối với Tarot de Marseille (gồm các bản của Pháp, Ý, Tây Ban Nha ...) thì tồn tại ở dạng Original, Reprint, và Reproduce, phần lớn người ta không vẽ lại các bộ Marseille nữa (vì hình ảnh và chi tiết đã được xác định chuẩn mực) nên rất hiếm các bộ dạng New Tarot, Chủ yếu các bản mua được ở châu âu là Reproduce. Các nhà in Camoin hay Grimmaud vẫn còn giữ được khung in cổ nên họ cũng phát hành một số lượng nhất định các bản Reprint, cuối cùng là vì Pháp Ý Tây Ban Nha là một trong những nơi khai sinh tarot nên số lượng bản cổ của Tarot cũng không ít, nên cũng tồn tại cả bản Original. Người ta cũng in lại các bản này theo nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Đối với tarot của hệ thống Golden Dawn (từ 1900 đến 1950) thì thường là bản Refresh và giá tương đối: lý do là thời kỳ này khoảng đầu thế kỷ 20, kỹ thuật in đã đạt mức tương đối hoàn chỉnh, chứ không dùng các khuôn in bằng gỗ nữa, vấn đề bản quyền cũng không được xem là quá quan trọng, số lượng bộ bài của hệ thống này chỉ khoảng hơn chục bộ (chủ yếu là bộ Waite, Thoth, BOTA), nên phần lớn lưu hành theo dạng Reproduce. Tuy nhiên có nhiều ấn bản tương tự cho nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Đối với tarot ra đời sau năm 1950, thì đa số đã dùng kỹ thuật hiện đại, in hàng loạt, và giá cả rẻ vô cùng và đều thuộc dạng Renew.
Đối với Tarot de Marseille (gồm các bản của Pháp, Ý, Tây Ban Nha ...) thì tồn tại ở dạng Original, Reprint, và Reproduce, phần lớn người ta không vẽ lại các bộ Marseille nữa (vì hình ảnh và chi tiết đã được xác định chuẩn mực) nên rất hiếm các bộ dạng New Tarot, Chủ yếu các bản mua được ở châu âu là Reproduce. Các nhà in Camoin hay Grimmaud vẫn còn giữ được khung in cổ nên họ cũng phát hành một số lượng nhất định các bản Reprint, cuối cùng là vì Pháp Ý Tây Ban Nha là một trong những nơi khai sinh tarot nên số lượng bản cổ của Tarot cũng không ít, nên cũng tồn tại cả bản Original. Người ta cũng in lại các bản này theo nhiều ngôn ngữ khác nhau.
Đôi điều về vấn đề gọi tên, hi vọng các bạn nắm được những cốt yếu để khi giao dịch mua bán, chọn được đúng bộ tarot mà mình tìm kiếm.
Bài viết "Bàn Về Các Gọi Tên Thương Mại của Tarot" có bản quyền, được bảo vệ bởi DMCA. Bất kỳ hình thức sao chép lại ở các trang khác mà không tuân thủ các điều khoảng sử dụng của chúng tôi sẽ được thông báo đến DMCA để thực hiện gỡ bỏ khỏi hệ thống tìm kiếm của Google và Bing. Truy cập DMCA.COM để biết thêm về các biện pháp trừng phạt do vi phạm bản quyền nội dung số.
